Gijs Friesen: ‘Met muziek en sound design kun je de focus van de luisteraar sturen’
Wat maakt een goede podcast? Hoe kan stilte meer zeggen dan duizend woorden en hoe zorg je ervoor dat een luisteraar niet wegdroomt? Sound designer, composer en audio engineer Gijs Friesen vertelt:
Wat is een podcast voor jou?
Mensen zijn altijd liefhebbers van verhalen geweest. Feiten blijven niet hangen, maar verwerkt in een verhaal wel. Bij een podcast kun je de luisteraar met niks anders dan geluid meenemen in jouw verhaal. Met muziek en geluidseffecten kun je daarin zo ver gaan als je zelf wil. En ‘audio only’ heeft nog een voordeel, het is natuurlijk fijn dat je een podcast luisteren altijd kan combineren met iets anders zoals de was opvouwen.
Welke rol speel jij bij het maken van podcasts voor Audiohuis?
Het kan eigenlijk alles zijn wat met muziek en geluid te maken heeft. De muziek schrijven voor bijvoorbeeld de intro en outro van de podcast, subtiele sound effects toevoegen en alle spraak qua timing passend met de muziek en de geluidseffecten mixen.
Wat is belangrijk voor jou in een podcast?
Voor mij moet de boodschap zo goed mogelijk overkomen. Dat kun je heel goed doen met muziek en geluid. Het is natuurlijk een basisvereiste dat de stemmen goed verstaanbaar klinken en de ene stem even hard staat als de andere. Maar vanuit daar kun je meerwaarde toevoegen door te spelen met geluidseffecten en de muziek perfect te laten aansluiten op het ritme waarin iemand praat.
Jij voegt veel sound design toe aan podcasts. Wat is sound design?
Eigenlijk alles wat niet spraak of muziek is. Star Wars is een goed voorbeeld: je hoort in die films natuurlijk muziek en de spraak van de acteurs, maar al die ruimteschepen maken ook geluid. Dat is sound design. Bij podcast is het vaak veel subtieler. Geluiden gebruiken is bij podcast een heel goede manier om ervoor te zorgen dat je je helemaal op de plek waant waar het verhaal zich afspeelt. De podcast moet zich er dus wel voor lenen om geluiden aan toe te voegen. Niet elke podcast heeft sound design nodig.
Hoe zorg je ervoor dat je een goede balans houdt in het gebruik van muziek en sound design?
Door heel goed te luisteren naar wat elke scène in de podcast nodig heeft en subtiel te werk te gaan. Je luistert waar de tekst een auditieve toevoeging kan gebruiken. Soms is het een klein bijgeluidje of juist een grote knal om even de aandacht van de luisteraar te trekken. Ik gebruik daarbij ook vaak stiltes. Door na een zin even een pauze toe te voegen voordat het verhaal verder gaat, trek je de aandacht naar dat punt. Dat kun je verder versterken door op dat punt ook muziek of sound design te gebruiken. Een valkuil is wel om te veel te willen toevoegen. In dat geval stuur je de luisteraar het bos in, want we kunnen maar één prikkel per keer verwerken. Dus bij sound design en mixen is het de kunst om per keer te kiezen wat je de luisteraar wil laten horen. De juiste timing in tekst, muziek en sound design geeft het verhaal extra kracht en je kunt zelfs de focus van de luisteraar sturen als je het goed doet.
Waar begin je als je muziek moet schrijven voor een podcast?
Vaak gaat dat in samenspraak met de uitgever. Muziek moet de interesse wekken, het is de ‘sound branding’ van een podcast. De uitgever vertelt me waarover het verhaal gaat en samen bedenken we welke sfeer daar goed bij zou kunnen passen. Soms krijg ik een paar voorbeelden van muziek die ze goed vinden werken ter inspiratie. En als er gekozen is voor al bestaande muziek, dan knip ik die vaak in duizend stukjes om het ritmisch en qua opbouw perfect te laten matchen met de tekst, zodat het toch zo veel mogelijk lijkt alsof de muziek speciaal voor de podcast is gemaakt.
Waarom is werken aan podcasts voor jou zo leuk?
Er komt voor mij veel samen; muziek, audiotechniek, radio en verhalen vertellen met geluid. Ik kan het geluid tot in de kleinste details zo goed mogelijk laten klinken, mezelf muzikaal uitleven en met sound design bijdragen aan het vertellen van verhalen die gehoord moeten worden. En het is in zekere zin een vorm van radio. Laat ik nou ooit bij de radio zijn begonnen. Die liefde vergaat niet, ik werk nog steeds regelmatig bij verschillende radiozenders.
Kan AI onze stemmen niet gewoon perfect laten klinken?
Er bestaan intussen wel wat AI-tools om je geluid beter te laten klinken. Soms klinkt dat best goed, maar vaak kan het behoorlijk robotachtig gaan klinken. Bijvoorbeeld omdat die tools Amerikaans-Engelse text-to-speech algoritmen gebruiken om letters of lettergrepen te vervangen als het geluid niet op een andere manier ‘op te poetsen’ is. Dus je stem kan dan bijvoorbeeld ineens een Amerikaanse R krijgen. En daarnaast kan de authenticiteit van een locatie opname soms juist beter werken. AI staat nog in de kinderschoenen, maar zeker is dat het veel gaat veranderen in de manier waarop we audio nabewerken.
Welke Audiohuis podcasts vond je interessant om te maken en raad je aan?
Er zijn er meer, maar bijvoorbeeld Van God Los, De Eeuw van de Vrouw en De Laatste Dag, over de dag dat Pim Fortuyn werd vermoord, waren mooi om aan mee te werken. Soms om hier en daar subtiel sound design toe te kunnen voegen, soms om de muziek precies juist te knippen zodat de opbouw perfect aansluit bij de tekst, of in het geval van De Laatste Dag om alle opnames bij elkaar te brengen. In die podcast zitten veel audio fragmenten die stammen uit een archief van intussen meer dan twintig jaar, waardoor ze heel verschillend klinken. De een is bijvoorbeeld in een holle galmende ruimte opgenomen en de ander buiten met langsrijdend verkeer. Dan is het de uitdaging om die fragmenten qua geluidskwaliteit meer naar elkaar toe te brengen zodat het vloeiend klinkt, zonder dat je de authenticiteit van een opname verliest. De ene keer ben ik bezig met sound design, de andere keer met muziek of puur met de geluidskwaliteit. Die afwisseling maakt het werken aan podcasts van Audiohuis zo leuk.
